PECUDES |
Haec vetus hibernis Ololygon noctibus hospes in tepido medius bubili, rusticus olim factus, ut a vico cessit ludoque magister. Nec tamen abiecit ferulam sine caede minacem | |
5 |
(nunc autem bubus tantummodo lenta minatur; bubus inoffensam visu duplicantibus umbram) idem animi patrii morisque oblitus et artis. Quod fuit, id petit esse: serit frumenta diurnus, nocturnus meliora serit puerique serentem |
10 |
circumstant occaturi bona semina somno. Tarda per ambages illos aut fabula ducit ut parvae noctu procul ardens fiamma lucernae, aria, quae lassos vocet atque eludat euntes; aut tenet utilior iucundo murmure sermo |
15 |
adsimilis telae, quam crebro pectine textor conficiat densans ignotis nota: quid autem? Stamen in aure tibi, docto subtemen in ore est: sunt sane, quae scis, discretis stamina filis; quae nescis, radius tibi mox subtemina ducet |
20 |
garrulus, et presso facies tu pectine telam: non aliter fit tela, puer: modo saepe recurrat lintriculus filumque tibi versatile vectet; tu modo secernas et inertia vellera libres. Nec sunt haec mea verba: senex haec noctibus olim |
25 |
fundere consuerat, pueris urgentibus, hospes, dum digitis tractant tacitae data pensa puellae adsiduoque boves fenum rumore remandunt. «Cur iterum revocent» inquit «de rumine pastum comminuantque boves nocturna per otia fenum, |
30 |
quaeritis? adsueti faciunt, fecere coacti. Festinant opportunas decerpere frondes quas post commodius revocatas tempore mandant. At certum tota nostris praesaepe iuvencis nocte subest: numquid dubitant? num terret egestas? |
35 |
Num, pueri, Cascellus eget? cui multa supersunt, et res et pecudes, argentum, praedia, villae. Sed videas cautum per solos repere calles castaneasque nuces spinoso cortice clausas excutere inque sinum raptim demittere tutum. |
40 |
Non eget ille senex, eguit puer; idque coactus quod iam fecit, ut alterius depasceret herbas, nunc ultro facit: evasit iam surculus arbos insitus et nova sub nota sunt arbore poma. Sic consueverunt messim properare iuvenci |
45 |
et differre molas: et nunc properantque moranturque. Ut semel in proprium dilapsis fluctibus aequor suspexit soles atque audax terra iuventa monstra lacertarum, filicum portenta creabat, tum notasque boves silvas et tuta paludum |
50 |
linquere consuerunt, cum iam vanescere longe audissent tigrium gemitus iramque leonis. Bucula tum cautas properatis pastibus herbas carpebat circumspiciens et piena redibat, curo mallet carptas secura mandere silva |
55 |
aut in arundinibus viridi suffulta cypero. Nam mansuefactis duplex est bubus origo. Urus erat: camuris procerus cornibus urus qui quateret late calamos et sterneret ulvam: alter vitabat densas brevioribus ornos |
60 |
cornibus, insinuans fractis frontem sarmentis oblongam: silvis hic nigris tutus, aquoso ille lacu. Nostri semel his maioribus orti nunc et aratra ferunt et volvunt plaustra iuvenci. Sustinet ampla boum fallax vestigia limus |
65 |
sic hodie; sic fissa tenacie glutine surgit ungula mollipedum: digitos interfluit aura, quae levat obliquos gradientum commoda passus. Sic in iuncosa currens uligine vicit taurus equum: bellatorem praevertit arator. |
70 |
Hinc matutini, mater, tibi copia lactis somnifugaeque fabae fluidus permulsus amaror et loculis tabulaque gravi ientacula pupo. Nam quod inexhausto fetarum ex ubere rivus nectaris emanat quo candida mulctra redundant, |
75 |
haec est caussa: boves linquebant saepe coactae in silva, quacumque latet magis horrida dumis, per somnum vitulos sugentes ubera matrum. Sed thyma quaerebat neglectis immemor ursis vacca diuque absens dubiis errabat in herbis. |
80 |
Atque ita distentis ad nota cubilia mammis cum pervenisset subolem saturabat aventem aequabatque famem longa dape mater alumni. Lacteus inde sopor saturos amplectitur artus nec vocat infestum querulus pro matre leonem |
85 |
mugitus vituli tacita recubantis in umbra. Ad cytisos redit illa: lupi, ne laedite matrem! Et liceat dumos et dulcem visere pullum et simul ambobus tepidam requiescere noctem! Quamquam nulla quies reduci, quin stirpe sub ipsa, |
90 |
ne visu, propter frondes ramosque, careret, demissa suspectabat cervice virectum. Hinc pronum caput, hinc et frons incurva nepotum. Arduus at contra sonipes cervice minatur, attollit caput et caelum prospectat apertum; |
95 |
qui tum prata sibi camporumque aequora sedem optarit pedibus pernicibus usque terendam, agmina cum praevidisset ieiuna luporum. Hac cava quadripedum resono volat ungula plausu, creber et in tenues hinnitus funditur auras: |
100 |
hac taciti cursus et anhelantes ululatus. Nonne canes veterum memores morumque patrumque cernimus? Ut feni metas et limina villae stridula raeda legit defesso iuncta caballo, prosilit inde canis latratuque omnia complet, |
105 |
et premit et vetat et gannit modo pone, modo ante, donec in anguineo flagri silet improbus ictu. Atque idem lentos praeter sinit ire iuvencos et tacitus plaustri stridentem neglegit axem. At veterem nunc ipse lupum canis exuit ex se |
110 |
humanus, nec eri sonipes nunc horret amicum: horruit immites et campis fugit apertis. Nunc etiam parvis est grandis tibia pullis exceditque modum, sed formam praegravat usus. Namque sui vixdum compos sua membra tetendit, |
115 |
currere iam videas motuque salire quaterno. At carae lateri cursu genitricis adhaeret et lac hinc rapit, exili de fonte, pudenter, ne cibus impediat vires cursumque moretur. Crebrior hic sugit; vitulus diuturnior haurit, |
120 |
ex quo desertus sola fallebat in ulva. Sed non passa suum nusquam discedere pullum mater in assiduam secum rapiebat arenam. Vidi equidem, vidi duri quae corbe coloni infantem gereret, glebas fossura remotas, |
125 |
ad soles secum caecaeque pericula febris. Quid faceret? Pueri nullo custode relicti nequiquam memorem fabricas intrare sonantes vidi aliam et telas radio properare diurnas, ut victum puero ferret de nocte querenti. |
130 |
O matrum lacrimas! Qui te, dum prata pererras, cum nato, movit subitus pavor? Auribus ecce, naribus ecce micat, ventum rimata sequacem. Mox propior latebras suspectas cauta tolutim accedit: lateri materno pullus adhaeret. |
135 |
Tum duplex simul hinnitus transverberat auras. Illic aut equa praecipiti super horrida cursu fertur membra lupi pedibusque prioribus elisum obterit, aut minus inde pares fuga proripit ambos. Namque fugae factum terram ferit impete cornu |
140 |
ictaque dura solo semel ungula molle resultat. Quodsi furvus abest pratis melioribus hostis, non ideo sonipes nunc arma fugacia iecit, nec pes flexibiles cessavit tendere nervos, ferrea quo curvata repugnat verbere lamna. |
145 |
Nec pavor ipse abiit. Nam campo saepe patenti cedere sicca sitis cogebat vespere turmam atque ad idem, quo saepe feras, descendere flumen leniter et cautam refici communibus undis. Nonne vides ut arundineae nunc murmura silvae |
150 |
vitent et subitas, calamis motantibus, umbras? Unde etiam frustra surdas intendit habenas rector et in caput, heu! miser, excutitur pilento. Non iunci tremor enodis foliive susurrus ariduli perterret equum, non mobilis alni |
155 |
umbra, sed annorum praecepti milibus ante multis et caeci fremitus oculique minaces, inque suo memorem recubantes corde leones. Quamquam non soli, sonipes generose, leones. Vidisti magno repentes corpore sauros |
160 |
arboribus vesci totis et sternere silvas, maioresque fide caelo volitare chimaeras. Nos effossa quidem monstrosa tremiscimus ossa, tu, credo, refugis subita pavefactus ab umbra. Qua fluere Argentum spatioso flumine dicunt |
165 |
aequoraque atque herbis undantes findere campos, plurimus huc illuc it grex fugitivus equorum, qui tua, Libertas, quondam videre vocati pilea, quive iubas dederunt effundere ventis invito domino, fratrum vexilla secuti. |
170 |
Omnes servilem postquam posuere coronam, silvestres animos et vitae sensa prioris prorsus equi memores desueto corde resumunt. Dilabuntur ibi mores nebulaeque recedunt: apparet rerum praeformidata vetustas. |
175 |
Hos placide magno pascentes agmine culmos perculit interduro temere pavor, atque gregatim illinc praecipiti sese eripuere tumultu. Iam sine fine viam pedibus crepitantibus urgent, iamque volant spatiumque vorant. Non saxa morantur, |
180 |
non praerupta fugam: saxis inliditur agmen aut alto sorptus grex permiscetur hiatu. Hinnitu permixtus adest et pulvere nimbus. O miseri, si qua procul armentarius egit semiferas pastum pecudes hiberna metatus |
185 |
atque illac querulos durat sub pellibus imbres! o miseri quibus auditus fragor ille propinquat par adventuro flammis equitantibus igni! Mox et adest et abest, terit et rapit omnia turbo. Quid fuit? Emersum palantibus improviso |
190 |
ostendit vetus immensam megatherion umbram immensaque ruens umbra fugientibus instat. Planities et campus equis placuere iubatis, villosis ovibus montes et culmina nuda durataeque nives rigidaeque Aquilone pruinae. |
195 |
Ipse Aquilo denso vestivit vellere sensim inspirans ovium tremibundis frigora tergis, ipse et in aeria balantes rupe monebat, frigora vitarent modo, nil aliunde timerent. Montivagum vero ventum iam vallibus orti |
200 |
fugerunt homines, durum genus. Hinc ubi primum ignaro signavit humum pede degener agnus, edita quaeque petit, scopulis insistit acutis monstrataque via miratur pergere matrem. Hinc si quando gregem totum metus impulit, ut se |
205 |
proriperet miserabiliter pastoribus una, pastores recta summum conscendere montem non dubitant. At oves natali monte potitae iam tremula solitos arcessunt voce magistros. Infortunatas, animae quibus abstulit olim |
210 |
serva dies plus dimidio! Pastoris egentes quem fugere, vocant stantes in vertice celso. Quis veniente gravi vexatas tondeat aestu? Nam quas induerant, Borea suadente, lacernas, non auctoratis ultro deponere fas est. |
215 |
Aut quis opem ferat enixis? Est vita misellis servitium nec oves haec umquam fata latebant. Scitis, oves; ideoque, animos ut flectat heriles, vox puerum sonat et balbas imitata querellas duplicat et tremulas tantillo momine cunas. |
220 |
Ast immane quidem, vernae, clamatis, aselli! Num libertati memores inhiare priori crediderim? Frustra: non vires prorsus eaedem, nec latus est asinis nec adaequans ungula ventos. Nunc aliud longe est; minuit namque omnia servis |
225 |
condicio nova, quae solas produxerit aures. Vixdum Libertas asinum respexit anhelum, vapulat ille: tenet citra servilia fustis currentem breviter pecudem longeque rudentem. At tu parce, precor, dorso patientis, agaso: |
230 |
namque asinus magis et prodest, atque ipse leo rex. Nunc pingues reptat grunditus ingeminans sus, addictus lanio nascens animaque salitus, ne vitiaretur, petaso merus. Huic aliquando in silvis cordi rixaeque et bella fuerunt, |
235 |
et porci magnos non extimuere leones. Nunc quoque serpentes audaci frangere morsu non timet ac rostro passim iactare rebelles. Cum multi caderent, complures edere fetus femina sus olim partu consuevit in uno. |
240 |
Sic multos circa matrem nunc saepe videmus porcellos crepitu cum grandi grana friantes: non aliter vitreis a lamnis frangitur imber. Ipse autem fragilis priscis grunditus ab annis. Namque olim coluit caecis impervia dumis |
245 |
et perrumpebat cuneato corpore silvas. Cedebant pecudi late virgulta ruenti nec saetis hirtam violabant vulnere pellem: rimas ipsa omnes rostro temptabat acuto. Cum vero nigris per cuncta sub ilicibus grex |
250 |
erraret, socias ibat grunditus ad aures perpetuus, comitis signum pascentis in umbra. At soli potior si quando occurreret hostis, tum subito martem lituique tubaeque canebant, tum limae rigor et serrae non rasilis horror |
255 |
ex iugulis uno suis erumpebat hiatu: scit lanius rectaque petens praecordia culter! Heu miserum mensis qui se devoverit ultro! sive coquos nocuit non praevidisse futuros. Subus erat sedes sub caelo dura palustri: |
260 |
cum letalis hiems et silvae plangor onustae appeteret, glandemque ultro demitteret ilex, tum gelidis acti ventis perrepere dumos consuerunt et in ignavos pinguescere somnos atque famem dape festina satiare futuram. |
265 |
Sic hiemi superesse quidem potuere soporae, inde sed ingiuviem traxit morosa suum gens atque adipem et multo gratos nidore botellos. Nam vos non prisco vestistis tempore vobis vellus, oves, adipemque, sues. Nos iuvit equorum |
270 |
ille pavor; nos praecipiti rapit ungula plausu: ictu cornigerae trahitur grave frontis aratrum nunc cytisusque, boves, nostros lactescit in usus. Nosque ovibus lanas augemus et ubera vaccis: non montes ovibus, subus querqueta vetamus: |
275 |
prata damus nos bubus, equis damus aequora camporum: at vobis, asini, paleas et verbera tantum; nil nisi clitellas et iniquo pondere saccos. Degenerem temnunt, nisi quod non rusticus odit consortem tuguri, socium non spernit opellae; |
280 |
doctus et a misero sensim miser, illud in ore semper habet, Satis esse cito si sat bene; numquam festinat; sedet expectans, dum detonet imber; non acuit rediens a iacto semine falcem». |
Argumentum poematis: Quales fuerint pecudum, antequam deprehenderentur et mansuefierent, habitus et quasi naturales notae et quae maxime earum propria nobis potissimum cesserint in praedam atque usum.