CATULLOCALVOSSATURA |
Iohanni comiti Codronchio Argelio |
Ibat per Veteres tunicatus forte Tabernas quidam annis iuvenis nec voltu serior idem, bellus et urbanus, nihil indefessus agendo. Si toga dest umeris, digito non, thunice, laevae, | |
5 |
anule, non destis levibus, sicyonia, talis. Praeterea flavos, procero corpore, sic ut trans ripas fortasse Padi crevisse putares. Cetera nil optet puero nutricula, quod non huic uno tribuat, formam, rem, denique mentem, |
10 |
aspectu quivis, nisi quid color arguit albus atque inducta genis oculorum longior umbra. Venerat ad nonam pedetemtim a Castore pilam, qua crotalis sonat et mima saltante taberna: exadversus adest statura parvolus alter, |
15 |
mundus et acer et is qui vano plurima gestu secum ageret, digitis conclusis rite duobus, saepius extendens infesto pollice dextram. Perstrictus taciti strepitu certaminis auris cauponam pernix evaserat, ecce «Quid?» audit |
20 |
«quo videor, Licini, tibi casu struma Vatini? nam minitabundus praeter nos ire parabas. Effluxitne animo quod heri convenit? Adesdum!» «O Valeri, mi feste dies» respondit, «at adsum. Nescioquid mecum gradiens meditabar et ultra |
25 |
quam vellem mentis nos impetus ipse ferebat. Quid tu, belle? satin recte? Sed pallor amantem arguit. Heu vereor ne exerceat illa βοῶπις Alciden Iuno te alium. Cave. Consulis uxor est, si non eadem Iovis est uxorque sororque!» |
30 |
«Nugaris, Licini: nihil hoc» ait «adtinet ad nos. Amentis, nec amantis erat». «Cur? scire laboro. Dic nobis» inquit «sodes, ἵνα εἴδομεν ἄμφω ». «Nosti: non vir me consul, non Iuppiter ipse deterreret, ut iste bonus deterret adulter, |
35 |
qui colit, urguet, amat, qui rursus respuit, odit, istud qui nomen de more βοώπιδι fecit». «Num Cicero?» «Cicero». «Qui? quaeso. Nonne patronus optimus ... ?» «Em! fateor talem mihi, stante corona, visum, cum graviter sit sanctum dixit apud vos |
40 |
hoc igitur nomen (meministin, Calve?) poetae. Nunc aliud longe est». «Quine ipsos saepe poetas eludit ...» «Sine nos eludat, iure vocet nos cantores, dum ne mox ipse poemata tangat!» «Dum ne, inquam, desiderio se venditet ultro, |
45 |
false, tuo! Sed macte, puer, virtute: nihildum profecit, nihil, adiuro, post proficiet, si vera Terentia, quod dicunt, praesensit». «Ain tu?» «Sic». «Me, ocelle, beas». «Et ab hoc metuo Pulchello, Patri quem dicunt Patriae ne forte mali quid |
50 |
apportetur. At hora abiit iam tota. Tabernam cur cessas intrare pudens?» «I prae, sequar». «Euge!» Ut consederunt, melioris copa lagenam iussa notae tulit et cyathos. Potatur. Utrumque movit deinde pedum et manuum crotalistria plausu: |
55 |
te magis heu, Valeri. Nam dum fiagrantibus illi imminet hic oculis et toto pectore, lapsae forte pugillares ita defluxere tabellae in mensam. Quibus obrepsisti, Calve, sinistra. Arripit et subito legit et pronuntiat Ille |
60 |
mi par esse deo ... «Iam Calvom iure vocem te, Marrucine Asini?» conclamat «redde» Catullus «redde pugillares». «Ad calcem dum veniam, sis». «O sectumque mala mihi sutumque alite buxum! Moecha mihi pridem quod ridens involat, et nunc ...» |
65 |
«Nunc minime tibi moechus ego; magis, inprobe, moecho. Qualis enim est, cyathis totidem quae pulchra bibatur Lesbia, quot bibitur Celeris, si collibet, uxor? Heu vere statuo nimium gestire Catullum!» «Ten sanum, iucunde, rear?» «Si scribere versus |
70 |
insani est, dicas ambo insanire licebit». Arreptoque stilo coepit perarare tabellas. It stilus et tenui proscindit vomere ceram: nusquam haeret nec cunctatur nec vertitur umquam. IEIDOLON HELENAEOtium, Valeri, tibi molestum est. |
75 |
Somnias vigil atque vana captas nubila, aera solitudinemque, seu quid vanius est inaniusque. Namque femina non id est, quod ipsa est, sed quod esse cupis, quod esse reris |
80 |
tute eam; tibi non amatur ipsa, sed tuae mera mentis umbra quaedam. Idaeaque Helenen trahis biremi, concupiscis, haves, amas, potiris, pugnasque et cruciaris interisque: |
85 |
tu quidem excruciabere et peribis: in Pharo latet insula puella, quam verax habitat senex marinus. Tum, Valeri, certas aequatam currere ceram. It manus et metam velox evitat et addit |
90 | in spatia: inversa buxum conscribitur hasta. |
IIALAUDAETintinant aures mihi nuntiantesnon ita absenti bona verba dici, mens nec ipsa iam meliora de me sentit et adfert. | |
95 |
Quin et ex alto videor mihi corde omen exaudire malum, velut si tu gemas, orto Cane, parra, nulli conspicienda. Sentio: sed quid faciam? Voluptas |
100 |
altior sensus animumque tangit et beat, monstrent licet haec et illa et omnia letum. Inminent campis nebulae malignis, alites ipsis nebulis rapaces: |
105 |
garriunt vero super has et illas semper alaudae. |
Hinc voluit propriis Calvom meminisse Priapi versiculis, elegis Sileni Musa Catullum. IIIPRIAPUSSola deliciis suis destituta puella | |
110 |
quaedam reptat in hortulo, subrubent ubi mala, iamque humi cucumis viret, iam cucurbita pallet. Tristis adloquitur senem mox puella Priapum: «Cur, quaeso, iuvenis iubet me valere, Priape, cuius in tenero fides tanta amore reperta est? |
115 |
cui nemo facinus volens exprobraverit, unum praeter hoc miserae mihi, nolit ipse quod unus? Qui tamen sequitur malam stultus omnivolamque feminam, et magis et magis tanto deperit illam quanto digna minus minusque et videtur et ipsa est». |
120 |
Cui Priapus: «In hortulo falce qui tibi tutus est mea, aspice ut mala dulcia pendent, aspice ut tibi et inminent sorba livida eidem. Quae si sponte cadunt, legis sorba, mala relinquis. Namque dulcem ab eo trahunt ipso sorba |
125 |
unde amarities venit multa marcida malis. Haec contusa, puto, levi quamvis volnere sordent, haec sunt in pretio magis quo sunt putidiora». IVSILENUS«Te clausum gleba Pariorum marmoris unain lapicidinis delituisse ferunt |
130 |
Aevi qui cursum, qui longa silentia labi audieris longis pervigil auriculis; cum vero cunei diviso marmore glebam solverunt, exstas protinus e lapide: dic age, quae tantum diducat labra voluptas |
135 |
et quo sis nobis nomine rite deus». «Nullus eram latuique diu Silenus, et idem hic Genius bruti marmoris usque fui. Nil circum nisi marmor erat, pars marmoris ipse: sic magno mixta est parvola gutta mari. |
140 |
Hic Amor uda tuens, hic mecum nuda latebat emergens pelago Praxitelia Venus, hic Bacchus mecum florens, hic Maenades; euhoe! nocturnoque lapis murmure plenus erat». Hic ubi facundi calices hausere Falerni, |
145 |
alterni dicunt discordi carmine Noctem.
VNOCTIS PARTES PRIORESAbibat in crepusculum dies nimis morata.Inops, amore perditus, domo remotus, «Inger, vini ministeri» inquit «scyphos meracioris». Ut lychnus igne floruit, iam prima fax bibentis |
150 |
rugis videt senilibus frontem solutiorem. Cubare tempus ut fuit, caput mihi bibenti, quae me, puella, fugeras, exoscularis absens. Ut tempus omne defuit, me visus est bibente adesse tinnulum mihi qui commodaret aurum; |
155 |
mediaque nocte principes et plebs domum bibentem magnis vocare plausibus me; rex et audiebam. VINOCTIS PARTES ALTERAEUt galli cecinere, illud Ave et perpetuo valeinvitus recolo, quod neque, lux, audieram libens. Quare, sic ut erant cuncta gravi pressa silentio, |
160 |
omnes adfuerunt iam positae sollicitudines. Subversos calices deseruit lychnus et in nigris me solum tenebris et memorem destituit mei. Dilucescit: abest et genetrix et pater et domus, telluremque aliam sol alius detegit exsuli. |
165 |
Tum tardo sulcant ambo mucrone tabellas. Te, Circe, Calvos canit et te, Anticle, Catullus. VIICIRCEUt Sole nata Circe semel adtigit oculisheroa, subitus aegros amor inpulit animos; itaque ad pedes viri amens provolvitur; ab eo, |
170 |
prensis genubus, amorem petit anxia misere. Quid alumnus ibi Iovis, quid populator urbium? Simul undique pepulit lux umbras nova resides, socii ducem foventes calida stabula sues limis vident Ulixen fera per nemora gradi |
175 |
Comes est itineris illi vaga cerva pede levi. Hanc virgula cohercens, quocumque cupit, agit, quae virgula sociorum male terga tetigerat. Cicuresque iam leones domitique modo lupi surgunt eramque longis ululatibus agitant. VIIIANTICLUS |
180 |
Dimicat Anticlus: pugnanti personat auris cognita longinqua maga vox a coniuge, clausum quae vox nuper equi lignea conmorat in alvo. paene vir et socios et se ipsum prodidit amens, absentis vocem simul excepit Hypereas |
185 |
ni manibus multaque os conpressisset Ulixes vi respondenti iamiamque exire volenti. «Infans! non coniunx» inquit «tibi: Tyndaris haec est, quae teque in letum vocat et communiter omnis!» Sic erat: ille memor carae nunc coniugis instat |
190 |
et furit in Troas facibus nocturnus et hasta, donec Deiphobi pugnans procumbit ad aedis. Ardebant aedes, cum vir iam mortis in ipso limine conspexit Menelaum. «Rex,» ait «audi! si quicquam de te meritus procul omnibus aegre, |
195 |
invitus, morior carisque parentibus atque fratribus atque domo, me fac Helene Ledaea visat et, ut nuper, voces imitetur amatae coniugis: hoc fuerit pro tantis luctibus unum, coniugis audita si tantum voce quiescam». |
200 |
Annuit armipotens casum miseratus amici. Ut vero (clara cingunt incendia fiamma) prodiit et lento coram gradiens incessu Tyndaris Anticlo semel adstitit admiranti, «Ne, dea, ne quicquam, quaeso, Iove nata, loquaris» |
205 |
inquit «ut aspectam moribundo pectore portem unam te servemque memor, neu vita sub umbras cum lacrimis fugiat sese miserata». Nec illinc declinans oculos paulatim est obrutus umbra. Tum duo versiculis vates caelestia tangunt: |
210 | Hesperus adridet Calvo, sed Luna Catullo. |
IXHESPERUSNe, puer, maledixerislinquens Lucifero domum cum patris grege, cum pedo, quod tu, Lucifer ut iubet, | |
215 |
peram sumis abisque; unus et peragras agros tu quidem, unus et emicat caelo Lucifer, atque alau- dae superne canunt, sonant |
220 |
tintinnabula terris. Perge, ne maledic, puer, namque vespere te domum sidus et referet. Domi ligna sunt, puer, in foco, |
225 |
mater est, bona puls est. Unus et peragras humi tu quidem, unus et emicat sublime Hesperus: abstulit Lucifer, referet novo |
230 |
nomine Hesperus idem. Nupta, tu quoque ne nimis criminare, quod Hesperus tardus haereat (hoc quidem tu tecum, bona sed palam |
235 |
carpis advenientem): uxor in thalamo viri mane cras eadem nimis criminabere, quod nimis Lucifer properet, novo |
240 |
nomine Hesperus idem.
XLUNALuna, quae vaga verticimontis et tacitis casis inmines et anhelitu lucidos legis amnis, |
245 |
te canam miseris piam, Luna, nam simul occidit Sol et aurea cum die Spes hinc avolat omnis; non eam sinis exsulem |
250 |
tunc abire, sed excipis candido trepidam sinu vestis, Luna, vietae; induis trepidae tuum lumen, atque silentiis |
255 |
rosidis madidam tuis huc Spem, Luna, remittis: facta quae leve Somnium clausas ingreditur domos, exilisque, ope qua solet, |
260 | dormientibus adstat. |
Haec tu, Calve, supervolitans levis aequora cerae:
XINESTOREamus! Ecquis ancorale solveremoratur? ecquis alba vela pandere? Eamus atque iam petamus insulas | |
265 |
ubi est Achillis umbra praepetis pedes. Humi haeret hasta, currus adstat, hordeo equi fruuntur, arbori ipse se applicat; sub arbore umbra Nestoris sedet senis. «Fuisse pauper» Aeaci nepos ait |
270 |
«colonus atque pauperis, senex, quoque bubulcus ipse, sed diutius quidem fuisse mallet hic! Quid interest enim, age, omnibus vel imperare mortuis?» «Deosne» Nestor inquit «inmemor tui |
275 |
lacessis usque, praeter une ceteros beate? Namque quicquid istud est, quod es, adhuc iuventa prima suppetit tibi equosque iungis excitasque pulverem. Ego ille iure, qui prius Gerenius |
280 |
eques vocabar omnibus, querar magis senex perennis usquequaque desidens». Haec haerens uno versu tu quoque, Catulle: XIIREDITUSEamus: esse nuntium ferunt matrinon belle. Eamus: heu piae malest matri |
285 |
periculose cara mater aegrotat, exstinguitur. Citata me rapit raeda. Est foedus aer, stridulo natant imbri viae. Domum nanciscor. Adferunt: «Actum est. Iam nec potest videre nec potest fari; |
290 |
matrisque membra solvit ultimum frigus». Accedo. At oculum mater adlevat: fatur: «Quin facitis ignem? pupulus meus friget». Alterni posthac referunt haec ordine vates: XIIIAMOR1Ut violae circa ripas et flumina, cum ver |
295 |
incipit et clari vicerunt frigora soles, permulcent auras, procul et via fragrat odore et procul aeria fruitur novitate viator: at propius cupide ripas accede, viator: nullus odor naris temptabit, nulla voluptas: |
300 |
sic et amor: dum primus abest, dum fervet oletque: si propius tandem, victus dulcedine, tangis, iam nec olet nec fervet amor nec denique quicquam est. 2Ut flos in clausis humilis viget hesperis hortisinter odoratas violas et lilia, nullo |
305 |
in pretio, quippe ex se nullum exspiret odorem: praeteriens luci despectat iure viator: ast idem redeat multa vel nocte viator: nocte olet et secum vigil aurea sidera mulcet: sic amor: ut luci despectent, ut male volgo |
310 |
audiat; ut tranquilla quies advenit et umbra ille animum quodam secretum ture vaporat. Hic Calvos: «Satis est lusum: labor ultimus hic est». |
XIVMELAt tu, Catulle, somnia, ut lubet: licetcaptare nubes, experiri Lesbiam. | |
315 |
Tua, ut leo, in te patere, saeve, verbera, sine illa taetra peste morboque inplicet, expellat omni pectore omne gaudium, perurat intestina! Nam quid adtinet? Flores amaros apibus offerat salix: |
320 |
apes amaro ex flore dulce mel liquant. Tristisque amor progignet iste carmina saeclis futura plurimis dulcedini. |
Consurgunt tandem, nam serior appetit umbra. Mox vero ut minime iuvisset cena Catullum, | |
325 |
non oculos somnus noctu texisset (at illum excepit, lecto deserto, lectulus, et sic fecit, Calve, tibi parvom, iucunde, poema), ipse, puto, dixit, nec me narrare necesse est. |
v. 128 sqq. Plin. H. N. XXXVI 4, 2: in Pariorum (lapicidinis) mirabile proditur, gleba lapidis unius cuneis dividentium soluta, imaginem Sileni exstitisse.
v. 180 sqq. Cfr. Hom. Od. IV 286 sqq.
v. 294 sqq. Plin. H. N. XXI 18: odor suavior e longinquo propius hebetatur ut violae.
v. 303 sqq. Plin. H. N. XXI, 18 hesperis noctu magis olet, inde nomine invento.