FANUM APOLLINIS |
|
Putre senescebat deserto in litore fanum. Semirutae stabant hedera cingente columnae, muscus humi triglyphos circum lateresque linebat, iamque ipsum limen tenues effuderat herbas, | |
| 5 |
et rubus implerat multa propagine lucum. Aeditumus morti servabat proximus aedem iam collabentem, veteres vetus ipse ruinas. At cellae in medio, taciti velut immemor aevi, arboris haerebat trunco modo puber Apollo. |
| 10 |
Iamdudum priscis aberant sua numina templis, templaque corruerant: terra caeloque repulsi daemones errabant, ventis et nubibus acti: deseruere Lares vicos et compita: passim deflebant fontes summisso murmure nymphas. |
| 15 |
Unus in occulto fani iuvenalis Apollo stabat agens aliud, subrepentique lacertae insidiabatur. Suspendit dextra sagittam: ipse silet: sese iamiamque lacerta deo dat. Dum cellam scopis verrit bene mane sacerdos |
| 20 |
et puero non nulla loquax edisserit ex re marmoreo... clari florebat lumine solis vividus... ecce fores paulum crepuere. "Quid?" inquit aeditumus "sonitum fecisse fores rear? Immo trabs fecit rimam, nisi si levis exsiluit mus". |
| 25 |
Mox cum securus deverrere pergeret aedem, pultatum est iterum. «Quis me vult?» inquit, et anceps apportans laeva scopas processit in aulam excussitque seram. Tum putres dextera valvas adduxit molita diu. Caprarius extra |
| 30 |
limen erat peramque humeris suspensus et utrem, haerebatque pedo connexis cruribus haedus. «Salvos sis» inquit. «Salve» respondet. «Oportet hoc fanum, ut quidam monstravit, Apollinis esse». «Est, vel potius fuit: hinc, reor, in tua pascua longe est». |
| 35 |
Explicitos pastor digitos intendit in auras, et per caeruleum circumtulit Apenninum. Olli abscondebat caulas mons concolor aethrae. «Quid cessas» inquit «divinam qui faciat rem huc unum quemvis arcessere? Iam satis haedus |
| 40 |
illisit laxum tergo caput. Estne sacerdos intus?» «Apud te adest». «Facis ergo munditias, qui idem sacra facis?» «Facio». «Miseranter». «Oportet quicquid di dant, ferre». «Senex, audire domi me dicentem memini proavum... Bene cascus et idem |
| 45 |
durus erat, quernus, minime cariosus... Is autem in caulis super hoc dicebat Apolline multa. "Hunc semel in vita, quae res bene vortat, adite: nam valet et pollet morbos difendere visos invisosque, luemque averruncare necemque, |
| 50 |
atque bonam dare pastori pecubusque salutem". Haec avus et pater et patruus neglexit: at ipsi nulli sunt, nosmet reliqui, nati pecus uxor, vix vitam colimus. Scabies nunc temptat oves, nunc intereunt oppressa gelu mihi pabula, pupus |
| 55 |
aegrotat, resonant ululatus nocte luporum: neglectus nobis suscenset pastor Apollo. Quare in mente dapem hanc est pollucere deo, si iam parcat faveatque mihi deus, hac dape mactus». Dixerat, exanimemque revinctis cruribus haedum |
| 60 |
deposuit. «Quamquam vereor ne non satis aequus ipsi sit tibi, care senex, ita sunt inopes hic res nudaeque:» simul secum haec muttivit, «Agisne hoc, pater?» inquit «opus nunc est popa». Scalpere frontem aeditumus digito, dein rispondere: «Quid haedo |
| 65 |
est opus? A cultris refugit genetivus Apollo. Cur non in luco verbenas, pastor, euntes tollimus? Est illic herbaeque et frondis abunde». Monstrabat lucum: stratum demisit in haedum mox oculos. «Quin solvis?» ait: «quam fune secatur! |
| 70 |
quam distorquetur! Sane sitis enecat aegrum consumitque fames. Est fons ibi dulcis aquae, sunt et rubus et ruscum. Vesci sine fraude licebit, quamvis in luco, summosque arrodere sentes». Haud mora: reptabant intra penetralia luci |
| 75 |
umbriferi, tremulis cum matutinus ab umbris sol viridaretur. Fungos humus acris olebat et frondes lapsas et lapsi temporis annos. Nil exaudiri, nisi quem, cum tunderet ornum, ediderat sonitum percusso cortice picus. |
| 80 |
Ibant per sacram tacita formidine silvam, nunc excerpentes de lauro germen odora, nunc de rore maris. Tum, si qui natus in umbra flosculus extulerat laetum caput, ecce legebant vincas pervincas et purpureas cyclaminos. |
| 85 |
Pone trahebat humo torpentia cruscula sospes haedulus, hic mordens paliuros, hic piger herbas de genibus circum tondens: paulumque moratus sectabatur erum cum perpetuo vagitu. Hinc redeunt ambo florem frondemque ferentes |
| 90 |
ad cellam: premit aeditumi vestigia pastor. Cominus insidias etiam faciebat Apollo bestiolae. Levis intus erat maris aestus anheli. Spiranti pectus puero salit: ecce sub ictu est! iamque hiat: et rosea pubescere luce videtur |
| 95 |
solis et aeterno suffundi sanguine corpus. Restitit upilio: quem sic affatur in ipso limine cunctantem summissa voce sacerdos: «Ne metuas: puer est deus, idem et pastor et is, quem puris exoret verbenis et prece pastor. |
| 100 |
Quicquid enim tibi subrepsit domuique gregique advorsi vel pervorsi, viden? esse lacertam istam crede mibi, quam mox fixurus Apollo est. Nunc, quod sit faustum fortunatumque, favete, quisquis ades, linguis...» Tum vox audita: «Quis istic |
| 105 |
vivit adhuc? Lemuresne putem sagasque morari hic ad daemonicam, vivis procul omnibus, aram?» Cum multis aderat populi primoribus ipse consul ab oppidulo, steteruntque in limine cellae attoniti. Tutae catulos ubi ludere vulpis |
| 110 |
censuerant, en semiruta securus in aede lumine florebat iocundi solis Apollo. Semifer hinc tectus caprino vellere faunus astabat, pius hinc canenti crine sacerdos: ambo, purpureis onerata floribus ara, |
| 115 |
pergebant herbas et olentes tendere lauros. «Acti, vivis adhuc et spiras? Estne sepulcri exitus, ac larvis das flores umbra? Sed umbram ipse facis, viso palles me consule: vivis. Immo sacrilegis audes operam dare sacris, |
| 120 |
fictilium sero cultor, pagane, deorum. Tempus erat, cives, istuc adducere nunc, qui haec stabili petrae sacraret rudera Christo. Presbyter, accedas! Antistes daemonis, exi!» Dixerat: obstupuitque senex, et pulsus abibat |
| 125 |
et solus secum sacris errabat in umbris horrentis nemoris. Nemus autem reddere voces argutas avium, domino veniente, Novi quid? et balare sagax auditis passibus haedus. Ille nihil: sed mentis inops huc fertur et illuc, |
| 130 |
donec in assueto deprendit limine cellae ipsum se stantem. Nemo non cesserat. Unus tantum erat, aeternis in lusibus omnis, Apollo, cellaque proiectis foliis sordebat, et auras sufflerant dulci florum marcore corollae. |
| 135 |
Progressus loquitur pius ultima verba sacerdos: «Mi deus, ecce abeo, tibi quem servire vides iam a pueris: sed nunc senior discedere cogor iamque mori sine te. Quin te male malleus ipsum mulcabit, scindent cunei tibi corpus, Apollo! |
| 140 |
Cur? Nec es informis, nec sunt haec obsita turpi membra situ. Puer es, mirum quam pulcher, Apollo! Vi te detrudent solio, te limine templi pellent, dum ludis nec quemquam laedis: at ultro te scalpris laedent, tibi findent ora dolabris |
| 145 |
dein te defodient et condent monte sub alto, nequiquam! Tu nempe micas ex aethere summo, cor caeli, tu res aeterno sanguine nutris: mens mundi, mentes ex te diffundis, ab igni utpote inextincto quae dissiliunt scintillae: |
| 150 |
astra puer cogis, claudis vaga sidera pastor, atque infinitum spatiaris per nemus, o Sol!» Ingressus tacito cellam pede presbyter audit haec tacitus, tandemque: «Senex, Deus est bonus» inquit «pastor, qui bene novit oves, qui diligit aequus, |
| 155 |
qui redimit, qui servat...» «Ais, peregrine, quod aio. «Immo alia». His dictis ambo siluere: sed alter alterius vultum et rugas lustrabat, et albam demirabantur nimis ampla fronte senectam. Mox alter graviter suspirans incipit: «Acti! |
| 160 |
effigiem pueri, ceu subter nubila lunam, invenio... quam longa brevi dilabitur aetas... te puerum video, puer et comes addor eunti ad ludum: loculi crepitanti audimus eundem grammaticum: mihi das usum, si forte, libelli, |
| 165 |
ipse tibi cerae: quid dicam, subicis: afflo, quid recites: unaque die vergente redimus, et mea te, tua me matercula blanda priorem stans in vestibulo compellat nomine, quod nunc ex animo fluxo nomen tibi decidit...» «Heron!» |
| 170 |
exclamatque senex amplexaturque sodalem. Desuper implexis senibus puer imminet, una in re defixus nec eos e marmore curat. At quasi per nebulam lacrimis manantibus illum aeditumus videt ac maerens affatur amicum: |
| 175 |
«Heron, ergo ideo tu post oblivia rerum longa redis, ut sit qui nos expellat ab aris divineque deum meritum deturbet avorum?» Squalorem maestis oculis maciemque loquentis Heron et sensim fissi laquearia tecti |
| 180 |
respicit et recta cedentes sede columnas. «Nonne deos» inquit «credis SECURUM AGERE AEVUM? Hoc memini nobis illum dictare magistrum. "Ex usu vitae est" suevit quoque dicere "credi res hominum curare deos..."» Hic Actius: «ALME |
| 185 |
SOL, idem docuit servantes pollicis ictum dicere: tum iuvit cantu mulcere deum, qui et celat promitque diem, qui nascitur idem atque alius, qui cuncta regit, quem floribus herbis arboribus vestita patrem cognoscere risu |
| 190 |
gaudet terra potens, gelidi quem murmure fontes atque amnes atque alterno mare concinit aestu. Nos, quibus est melius nihil, omni ex parte beati, nos homines Solem merito privamus honore?» Dixerat haec tremulis labris, et macra rigabat |
| 195 |
ora senex lacrimis. «O felix semper homulli» hic Heron «genus» inquit. «Habent, reor, istud ab ipsis flebilibus cunis ad ineluctabile letum. Heu! cur insolitos vobis placet usque beatis vestigare deos? Ascitis undique cunctis, |
| 200 |
cur etiam sacras IGNOTO ponitis aras? Ignotus vere Deus est, qui sospitat unus, qui reficit recreatque bonus, qui morte redemit. Nam frangit labor et dolor, et nos decipit error et post assiduos luctus inamoena manet mors. |
| 205 |
Heu! scelus antiquum luimus, vitamque venenat serpens ille vetus, moritur qui vulnere Christi!» Haec Heron, supplex cui blanda voce sacerdos: «Aspice, sis, puerum. Deus est, mihi crede,... videri. Hic quoque serpentem figit. Quin hunc sinis aede |
| 210 |
hic gaudere sua?... Quivis satis angulus huic est. Incolumem puerum mutato nomine serva, aut latebris, Heron, si mavis, occule, si quid tunc te dilexi puerum puer...» Haesitat Heron, annuit. At magno ruit ingens turba tumultu, |
| 215 |
deiciunt statuam, diffringunt, fragmina raptant, dein scopulum scandunt. Praeceps idolon in undas mittitur, atque haustum placido tegit aequore pontus. Mobilis ut primum discessit turba, sacerdos ascendit scopulum. Directi lumine solis |
| 220 |
fulgebat tremulum late mare. Despicit exspes in litus: stantem videt ipso in limine templi semiferum faunum venerabundumque subire tecta Dei. Radios roseis subtraxit ab undis Sol: oculi Solem tum prospexere cadentem |
| 225 |
postremo. Mare paulatim nigrescit, aguntque nocturnae rauco cum murmure daemonas aurae. Tum fanum lychnis splendet pendentibus et nox victa micat flammis: adque aures pervenit hymnus: «Tu lux vera oculis, tu maior sole, diem qui |
| 230 |
restituis de nocte novum, tu, dux bone, Christe...» Deinde silet fanum nigraque absconditur umbra, et tacitum lapsu percurrunt sidera caelum. Quaerentis matrem balatus tum tremere haedi... |