GLADIATORES |
Transierat montes, tumidos tranaverat amnes Spartacus effusumque agmen servique veruti vere novo – tacitus fastigia candor habebat omnia, sed tenero gemmabant germine silvae – | |
5 |
illi ad praeruptas aegre nunc repere cautes, nunc ex angusto per aperta effervere saltu et vallem vario trepidam turbare tumultu, tum formidatos intra vanescere lucos ac tritu crepitare pedum folla arida circum. |
10 |
Iamque propinquabant extremis ordine clivis Lucanis, latisque tuis, Apulia, fundis – montibus occiduus iam sol adflaverat aurum: a pedibus tenuata magis fugiebat euntum umbra, refulgebant in celso vertice silvae – |
15 |
cum subito primi speculis et colle potiti deriguere. Aliae atque aliae iuga summa catervae adscensu superant: oculos stupor omnibus urguet. Namque in conspectu per clivos longa per arva ordinibus densis acies a sole renidet |
20 |
romana innixusque hirtis exercitus hastis. Pilatae saepes et murus aeneus obstat. Hinc illinc glomerantur equi fodiuntque sonantem tellurem pedibus, tremulum et procul auribus hinnitum adrectis tollunt ad equos in culmine visos. |
25 |
At medium peditum robur solidique manipli, ut paribus quincunx colluceat intervallis. Signa notis fluitant, apri taurique lupique atque aquilas inter saevas saevasque secures auro et sanguine a procul ardet luce sagi dux. |
30 |
Prospiciunt servi, vibrant clamoribus auras. Ut cum forte leo lustrat deserta sub astris: namque sub occasum a specula despexerat alta, pergentem longo per harenas ordine turmam, aut Numidas nudos aut cirratos Garamantas: |
35 |
vidit, at in solo Sphingis de more iacebat vertice; nunc sequitur nocturnus equosque camelosque et praedam meditans cauda iam terga flagellat; cum subitum exoritur iubar, ille repente resultat. In tutis dormit flammis vallata caterva, |
40 |
dum pernox rudit, et caecae tremuere tenebrae. Interea cedens radios sol colligit et iam eximit ex oculis galeas et martia pila. Una effulget adhuc rutilantisque evomit ignes in mediis aquila agminibus. Sic dira cometae |
45 |
flamma super tacitum camporum fulgurat aequor. At iuga compleri deinceps adversa videres Thracibus et sensim rubro subtexta vapore exstare, et propius nigras accedere formas horrendorum hominum. Tela illi et bracchia iactant |
50 |
sanguineo caligantes a lumine solis. Omnia nox tandem sublustri condidit umbra. Ducebat vigilem in tenebris custodia noctem servorum passimque iacent et multa volutant mentibus: hunc torquet rabies, hic pallida morte |
55 |
ora gerit iam iam fata impendentia gustans. ’I’res simul in celsa custodes rupe fuerunt forte viri. Foliis instrata est terra cubile. Hinc capita exsertant, oculis atque omnia lustrant, anfractusque umbramque cavam tenebrasque silentis, |
60 |
et castra adsidue facibus lustrata coruscis. «Eia agite» ex illis loquitur, vocemque remisit horrendam, puncto gladiator sanguine pictus – olli ingens vultum rictus supereminet ursi atque ursum, infandum, credas audire gementem – «non aliae similique vices sint more tuendae: |
65 |
sanguine cras atro tandem satiabimus enses, cras moriemur» ait. «Quotiens e montibus altis vidimus auratae surgentia cornua lunae, ex quo me, dulce est meminisse, Vesevus et acrem mons turmam excepit perfracto scilicet illo |
70 |
quem memorant ludo. At tu, dure lanista, iacebas fusus humi, multa fixus praecordia morte. Ut te singultantem ulti conspeximus, ut te purpureos laeti fluctus animamque vomentem! Nos dumi gelidaeque feros habuere cavernae. |
75 |
Tunc animas iterum iuvit sumpsisse redemptas utque lupos silvis et libertate potiri. Sed nares teter noctesque diesque cruoris sollicitabat odor. Rubro dea lumine Bendys insinuans tacitum nemorum per septa calorem |
80 |
ad caedem Ciconas Bessosque adque arma vocabat. Nec non saepe fugacem oculis somnum abstulit ingens vox nobis audita soli penetralibus imis, aridus et subito fragor et tremuli ululatus. Tympana pulsa tonant, retonant cava cymbala circum |
85 |
mugitusque interdum auditur et ira leonum. Tu celebras, dea saeva Cotys, tu saxa, Sabazi, montis inaccessi: vobis locus ille remugit. Quin etiam mons ipse deus; namque intremere omnem sensimus aut acri temptantem sulphure nares |
90 |
exhalare leves nebulas atque addere vires viribus. Ast aditus montis Glaber obsidet omnis scilicet atque fames necat improba mirmillones. Nox erat et toto deus ille cacumine nutans increpitare viros fremituque lacessere caeco. |
95 |
"Ite" videbatur deus inspirare "ferite, caedite". Mox velut indignans et nostra recusans pondera proiecit. Tum nos per lubrica montis labimur et recta ferimur petimusque quieta |
100 |
castra. Sat hic credo gladios hausisse cruoris. Acrior hinc vis exagitat rapuitque furentis: urguet enim nutu fremituque Sabazius inter arma deus turbamque interque incendia visus. Ipse deum, quotiens fumantia nocte per umbras |
105 |
moenia respexi procul effulgentiaque igni, caeruleis medium vidi serpentibus arces caedere et inmensae tabulata exscindere turris. O noctes et vina deum. Discumbere pictis conlibuit lectis auro gemmaque bibenti. |
110 |
Tunc arsere faces dum de laquearibus altis haud visum genus ante virum stupet aurea lampas pellitosque toris umeros hirtosque galeros et nitidas murrhas et odoriferos alabastros mucronumque minas. Ibi nos absumere Mysi |
115 |
conscia vina maris certatim et Caecuba et omne cellarum decus et centum servata Falerna clavibus et Thasium potare et amystide Chium. Amphora nulla vagos usquam neque testa fefellit. "Heus here, cinge caput nobis et crura corollis". |
120 |
Exoritur clamor, dominus dum corpore reptans incurvo mirisque modis vepallidus ora ad gladiatorum talos provolvitur, euoe! Quin, Romane, pedes syrio nunc sedulus unguis malobathro longae lassis caedisque viaeque? |
125 |
Haec inluxerunt bona Saturnalia servis. Ad cyathum gnatos unctis de more capillis adspicis esse tuos. O terque quaterque beata uxor quae fuerit pretiosis piscibus esca ipsa suis. Cessas? Cenantibus atria mavis |
130 |
constrictus servare Lacon fera colla catena? Atqui tu tibi et esse canes et vulturis offam muraenisque epulas homines, Romane, iubebas ignorans ecquid veheretur vespere sero. Parcere sic victis mos est tuus. Esto. Redemptas |
135 |
legibus his animas in mutua vulnera servas inque uncum tristemque tubam et spoliaria dira. Foeda situ tenuit longas nos cellula noctes corporaque inmeritis aluit devota sagina. In tua verba simul misere iuravimus: uri, |
140 |
vinciri, caedi. Sit nobis aequa potestas; nos aeque ad gladium servemus iure Quirites. Edidimus munus, placantes sanguine divos. Quo clamore viros, iussos pugnare, superbos excipimus! "Cives, praeludite! tela per auras |
145 |
conicite! haec fieri mandat sibi funera princeps". Stabant obtutu tacito totosque pererrant adversos oculis fratres et pectora nota. Nos fremere. Hic ferrum exacuit, rotat ille flagella laminaque ignescit flammis et saxa parantur. |
150 |
Undique mors furit. Excusso quandoque veterno ecce ruunt strictis gladiis in volnera, iamque "Hoc habet" ingeminat laeto clamore theatrum et "Repete" inmites animo nos addimus uno. Quin etiam posito certamus pignore, et alter, |
155 |
Galle, tibi, pernix, alter tibi, fuscina, favit. Quod si quis digitum exsereret, nos pollice mortem iussimus infesti ferro exsorbere recepto. Denique nil aliud quam foeda cadavera circum vidimus et nigro concretam sanguine terram. |
160 |
At flagrat rogus et medius diverberat umbras». Bis vigil adversis dederat iam bucina signum castris, multa movens, simul ipsa silentia terrens; tertiaque acre fero cecinere vetantia somnum cornua, declinant tacito cum sidera cursu. |
165 |
Tum custos alius tristi sic pectore fatur attollens frontem niveam flavumque capillum – huic umeros vestis latos virgata tegebat; gaesa iacent iuxta; collum subnectitur auro – «Sic me Teutates patrium deducat ad amnem |
170 |
et patriam silvam oblitum, Thraex dure, viarum, ut nuper velut in somnis adstare videbam illam quam iusta cum dote spoponderat ipse rite mihi genitor druidis quoque testibus usus. Flava comam zephyris diffusam, nuda lacertos |
175 |
caeruleos oculos lacrimis inplebat amaris multa loquens. Vox nulla meas veniebat ad aures. Heu miseram, quae forte iugum conscendere notum saepe sub aeriae cantum consuerit alaudae perque pigras nebulas partes intendat in omnis |
180 |
prospiciens oculorum aciem si longius usquam turba sonante vias equitum pede tundat in arvis atque hic, ambactis multis comitantibus, auro nobilis et phaleris, manifesto in lumine constet, quem vix inmemorem arguerat, iam luget ademptum, |
185 |
quem vero ... o utinam numquam rapuisset ad arma vox illa et celeri rumor velocior Euro! Forte ferae prima vestigia luce secutus, cum iam sol animam medio intercluderet aestu, in silva multo madidus sudore sedebam. |
190 |
Propter anhelabat lingua pendente molossus. Tum subito attoniti vox ingens perculit aures: extremis bellum conflari finibus: omnis Gallia subsidio porro generosa subiret, quique bibunt Rhodanum montano flumine quique |
195 |
tardum Ararim remis subigunt latumque Garumnam conveniant, et qui venerantur robora silvae Arduennae tumulosque sacros et pendula ramis arma et qui scandunt canentia saxa Gebennas, Arverni Senonesque feri gnavique Cadurci |
200 |
Aulercique Auscique ruant et Osismia pubes quos contra Oceani ex alto sese incitat aestus. Rumorem excipio vigil exceptumque remitto; atque adeo vox illa volat sublimis, et auras saeva secat: valles lapsu defertur ad imas, |
205 |
protenus inque altas pinnis sese adlevat arces. Hic terram vertens excepit bobus arator imperium volucre et stiva manus haesit arantis; illic dum viridi pecudes in gramine servat upilio, et subito exclamans perterruit haedos. |
210 |
Aurea tum druidis rapidus speculantibus astra nuncius occurrit, tum sero pensa trahentes tempore conripuit gelido terrore puellas. Interdum lucos volitans pervadit opacos atque repercussas ingenti robore voces |
215 |
ingeminant piceae traduntque emittere taxis: interdum superat ripas et flumina saltu. Sic ex concretis glacieque rigentibus alte Alpibus Oceani contingit littora rumor extrema, et freta glauca larisque albentia saxa. |
220 |
Illic Lexovii degunt subolesque Venella ancipitem vitam Venetique; aut robur alutis pennatum adsueti saevis committere ventis aut rictum spumantis equi moderare lupatis. Horrida tempestas siquando exasperat undas |
225 |
et cumulos scopulis late resonantibus albos debilitat, – magis atque magis capit aestus harenas – Nocte sati tumulos obsidunt ordine et omnes gaesa manu crispare et equis insidere cernas ac tempestatem iam propulsare paratos |
230 |
et mare, te in partes, Teutata obscure, vocare. Continuo fera turma ruit cumulosque tolutim disicit et fusae nimbos extollit harenae, quadrupedumque sonans iam iam quatit ungula pontum congrediturque atris non impar fluctibus agmen. |
235 |
Attolluntur equi, perrumpunt pectore moles suspensas feriuntque viri simul ensibus undas. Ast indignatus vasto plangore repellit Oceanus: redeunt illi tumulosque recepti obsidunt iterum minitantique ore minantur |
240 |
multa mari, quotiens fluctus ad littora volvit illud, certatim iacientes gaesa per auras. Mox iterum in tumidam sese effudere procellam miscueruntque suo venti pelagique fragorem. Sed quid plura loquar? nos ut veneranda sacerdos |
245 |
in caligantem druidas equitesque vocarit quercubus et piceis lucum? ut funalibus umbras vicerimus, croceumque sacro de robore viscum dispertita viris virgo concusserit arma? Est lucus nigris piceisque et quercubus ingens |
250 |
quem campus sterilisque filix atque umida musci cingunt horrifica celebratum voce deorum. Cespite ibi vivo sollemnis struximus aras ad quas rite duos tauros mactavimus albos. Tum querna devincta caput pia fronde sacerdos |
255 |
obscuraeque sinus pallae succincta fluentis Nocte satos longinqua ferox dimisit in arma. Ast ego qui potui tantum tolerare dolorem? Immo propter aquas fluvii tum laetus habenas adducens, memini, sedatis gressibus ibam. |
260 |
Portitor arborea labens e lintre canebat cui respondebam festivus ab aggere cantu. Respicio patriumque nigra caligine lucum fumantem exsuperant tum primum cornua lunae». Cantabant rauci tenebrosa per omnia galli |
265 |
ac quarto increpuit tremebundum bucina cantum. Tertius hic custos canum caput exserit umbra squallidus, incanam fusus per pectora barbam et maciem ac frontem famoso stigmate punctam sideribus puroque dedit cognoscere caelo. |
270 |
Haec tum corde senex effundit verba profundo: «O socii, quam triste sonant utriusque querelae! Credo equidem, nec enim tu, Thraex, expleveris iram nec tu, Galle, domum (melius servasse) videbis. Heu minus ipse miser, quamvis et terga flagellis |
275 |
secta geram et scriptam fatali carmine frontem. Sed nec iam tumidum tristis circumtonat ira nec gracili me voce ciet non tactilis umbra. Ecquid enim doleat mihi mens effeta doloris? Cui tandem irascar? Vos qui vigilatis in armis |
280 |
adversi, premitisve genu ferroque secatis hostem quisque suum et posito praeluditis ense postera sopito miscentes praelia corde, non hostis reor esse mihi, nil morte minantis tristius optanti nil morte beatius ipsa. |
285 |
Quid bona vos refert animis adferre malignis? Men iactura rogi, sublime putrescere corpus men moveat? Veniet – mentem praesagia tangunt – a! veniet longinqua dies cum facta parentum esse infecta volent gnati tardique nepotes |
290 |
et frustra corvos servorum membra reposcent instaurativo celebrantes funera fletu. Sic lacrimis subeam, Romane, piata futuris supplicia et iam nunc sero per saecla petendam dem veniam et pacem. Quamquam quis acerbius usquam |
295 |
servitium passus? quis me vehementius optet quod placide meminisse licet mortalibus aevum effluere ex animis et conscia fallere corda, heu cum fucato puerum me corpore mango vendidit edoctum quasdam, quem cernitis, artis? |
300 |
quid mediastinus tulerim, quod saevius ipso servorum imperium domino? quod conpede vinctum et glacialis hiems et torrida laeserit aestas? Duras nempe fores conservas iure vocavi, nempe molam tritis distendens cingula costis |
305 |
versavi: malas cohibebant – eloquar? – oreae ne possent haerens attingere labra catillo pollen et exsangui ieiunia pascere farre. Quot bona sunt homini totidem mala facta refugi: utile me ferrum cruciavit et ignis inussit |
310 |
et nudum oppressit gelidis aquilonibus actus imber et humanis cunctis iustissima tellus contudit ipsa mihi vires victumque negavit. Namque supercilium domini me amoverat urbe stigmatiam et sulcis dederat scrobibusque terendum. |
315 |
Atque ibi cum tacitus nutu revocaret ab arvis Hesperus et nitido servorum lumine mancum agmen agens finiret opus iam mente renatum, lumina clementes circum transversa ferentes crura boves hominum stupuere sonantia ferro. |
320 |
Tum vero, ut meditans innitor multa bidenti pinguiaque aeger humo procul exhalantia rura respicio et longe lateque nigrescere porcas, "O fortunatus nimium, si findat agellum ipse suum, sociis, aiebam, bobus, arator! |
325 |
Aureus ut lassum dimisit Vesper et ater pauperis invitat longiquo e culmine tecti fumus ad urceolum et trepidantis murmur aheni, plurima prosequitur sulcis ex omnibus illum gratia, et adplaudit foliis tum populus albis, |
330 |
canticulumque ciet calamis quassantibus aura, instrepit et – Memini, memini – versatus agellus – quod bene mi facias: quod iners multique laboris sim, pater, ipse tibi sociisque, ignosce pudenti –". Tum quid ego? Quotiens ingrata colentibus arva |
335 |
aeraque et terram sum detestatus et undam! "Quae senis impasti perfringis membra, tenaci quae miseris gaudes cohibere bipalia creta, nec gremio exanimos eadem levis excipis artus: exardescat humus tristi tibi sidere, Tellus, |
340 |
robigo segetes peredat, pervincat aristas carduus et lolium subeat tribulique minentur: neu tacitum, tu Luna nitens, huic suffice rorem: tollat ager frustra, deceptus lumine, culmos: praeterlabentis careant aspergine cymbae: |
345 |
aut crepitante solum terat horrida verbere grando, aut aliqui in campos incurre Luesque Ruesque". Tandem cum pratis fulgeret luna serenis, me bene subduxi vinclis et in abdita fugi: silvarum petii saltus et lustra lutosa |
350 |
observans hominum tantum per regna ferarum devitans hominum cautus vestigia tantum. Quin circum ut Silae stetit inremeabilis horror, cum iam nulla solum viventis signa referret, nil nisi si qua notas pernicis falcula lyncis |
355 |
impressit, rostrove ferus signavit humum sus, saepe mei me visa pedis defixit imago exanimem. Dentes aprorum et dira luporum lumina nil timui rutilis exstantia flammis; heu consanguineos in densis frondibus ungues, |
360 |
pallentis voltus vocaliaque ora pavebam. Et quotiens horrere lupis ululantibus auras audieram pernox, atra formidine caecum stare nemus, canibus tunc his custodibus esse atria tuta mihi gaudebam et voce sequebar |
365 |
latratum procul increpitans ex ilice nigra. Nam fuit in mediis ilex densissima dumis. Haec qua rugosus ramos pandebat opacos truncus et in patulam diffundi coeperat umbram, sedem rimanti dederat tabulataque celsa |
370 |
et viridante casam praeseptam fronde perennem. Hic filice instravi molli foliisque cubile castaneae, inpositis contexto vimine tectis. Hic demittebam securae membra quieti haud solus. Celebre hospitium, sociata taberna est. |
375 |
Horrea namque sibi, tepidas hic fecerat aedes tutus ab insidiis hominum ventique sciurus augur, ut hac foribus resonantia flamina clausis exciperet, stipulas ulvam, sua postibus obdens perculsus trepido terrore repagula; at illac |
380 |
callidus exiguam laribus reserare fenestram dumque euri saevi sileant, dum stridulus imber desinat, exanimi lumen praepandere genti. Quem modo nutanti mirabar vertice ramum, et volucrem mutare trementis ilice fagos, |
385 |
truncorum modo quadripedem per lubrica saltu scandere et extremae iam iamque insidere frondi. En quadam rapit ille manu versatque volutatque adsiduus dum dente nucem displodat acuto, en caput argutum et cauda leve corpus obumbrat, |
390 |
Me quoque pascebant bacae et silvestria fraga adsuevique inopi metuens seponere brumae fagorum glandes et dulcis amygdala nuclei: saepius at praedas avido dabat arcus opimas taxeus et rigida surgentes cuspide iunci. |
395 |
Parva diu telum rapidis eluserat alis atricapilla (comis invenit nomen ab atris avia semper avis cantu virgulta latenti in silvis mulcere nigris adsueta, nec illam non credas recubantis humi pastoris avenam). |
400 |
Haec fugiens ornum totiens repetebat eandem. At fixi tamen observans in frondibus ipsis hospitii. Cadit in caput illa et volvitur et iam praedam inhians crispante manu captare videbar, inplicuit cum ramus avem: me praeda fefellit |
405 |
pendula. Conscendo manibus genibusque, levisque exuvias rapio. Cum deinde attentius ipsam inspicerern ternasque erucas ore tenentem mirarer, prope garritus mihi perculit aures ingens et media conspectus nidus in umbra, |
410 |
nidulus intextus villis et cortice glauco; unde caput pullos tris exsertare videbam inplumis patulisque manus incessere rostris. Paenituit subiensque vices genitricis ademptae vermiculis alui subolem fovique rigentem. |
415 |
Parvula gens laribus parvis successit amica, implevitque novis garritibus atria nidus pendulus atque uno rostella hiscentia terna tempore, cum sineret praedis venatus onustum exiguis remeare, manumque adferre cicadis |
420 |
raucisonis stridentem et pennigeris formicis. Tum tremulosque pilos numquam narisque micantis, necubi tesserulam catus alter frangeret hospes, non timui, donec sat avis confidere pennis iam ratus emisique manu iussique volare |
425 |
et caelum cantu libertatemque sequentis, quae iam gestarent atris sua pilea plumis. Sed cum me tenuis noctu vagitus et orba somnia in acria specula persaepe movebant, nenia visa meas impellere longius aures |
430 |
oblitumque animum nota dulcedine temptat. Quin etiam subiit formae muliebris imago, at non clara tamen, qualem muscosa lacunae aequora et atra palus reddat spectantibus umbram. Sic lacrimis coepi tandem cognoscere matrem |
435 |
et mecum tacitus, quibus illa quiesceret oris, quaerere, quae fata heu vita potiora tulissent. Tum demum frustra servilibus oscula pressi uberibus, quae haud vitali manantia vita devotum miserans lacrimis madefecit alumnum; |
440 |
quae forsan crudelis acu, quae verbere forsan laeserit et matrona potens laceraverit ungui; at vivam illa gemens prolem reminiscitur orba. O decies miseram matrem peioraque passam, cui proprium nostro cumulare dolore dolorem |
445 |
acciderit, quae saepe suam incusaverit alvom! Me vero, ut puerum, si quando exarserit ira, tundat humum, proiecta crepundia proterat amens, blanda manu mater, muto deleniit ore. Omnia tum placidis oculis spectare; laborum |
450 |
communisque viae comites adsciscere cunctos; parcere viventi; dubiae cunabula sortis, frondibus aut tecta, aut tremulo pendentia ramo, mente sequi teneris metuens inplumibus auras et pluvias rostrumque tuom, sacer ales, et ungues. |
455 |
Tum noctu vigilans videor persaepe videre desertos nidos timidasque audire querelas circum per loca maesta soporiferasque tenebras, dum placida accipiter foveat fera membra quiete; indignans praeter temere commenta novercae |
460 |
fraternam cunctis fraudem et scelus esse cavendum. Namque homini lupus ater homo est, aut ira leonis, aut et araneolus praetendens licia telae: papilio est qui foedet apum lanugine cellas hospitio exceptus vitietque teredine mella, |
465 |
est artes crabro debellans horridus armis. At cum saepe tamen tranquilla nocte sederem et circum streperet confuso murmure silva, dum video frondes deinceps lucescere motu et mox suspiciens praeterlabentia miror |
470 |
sidera, tunc ipsum testatus mobile caelum, ut quae sic oculis aeternis omnia lustrent astra rogo, numquid reges differre viderent ab servo quem hominum coetu disterminet omni excubitor lupus et voltus infamia sacri. |
475 |
Sidera perpetuom cursum inconcussa tenebant desuper atque aiunt homines se cernere nullos. Cum vero in tenebris aeger maestusque iacerem, rimatusque casam gelidus mihi laederet artus rauca sonans aquilo glaciesque secaret inermem, |
480 |
cum foedam raperet tempestatem auster et ornos concuteret – crepitant discusso vertice quercus et labefactatae luctantur in acre pinus – aut cum forte nigrum caelum deduceret imber, ignibus et crebris intenta tenebra coruscis |
485 |
arderet vallesque cavae rupesque tonarent; tunc homines rursus mutatus et hospita tecta conloquiumque fidemque iterumque iterumque vocavi. Omnia tum sociis vitae mortisque remisi. Dixissem placidus cuivis «Mortalis, haveto» |
490 |
et cuivis scriptam posuissem ad pectora frontem. Ut quando pueros media inter proelia mater rixantes pugnis et secto oppresserit ungui, una tum solos cubitum discedere iussos lectus ut excepit flentis animoque tumentis, |
495 |
iam falsis tenebrae vacuae terroribus inplent, nec iam singultant, lacrimis moderantur et irae; mox placidis sensim pugnacia bracchia circum dant collis et corda premunt oblita furoris». Dixerat et socii crebris iam motibus oris |
500 |
nutabant, nam tempus erat quo dulcior aegra laxat membra quies oculisque offunditur umbra. Iam conivebat laxis cervicibus et iam ad patriam Gallus properabat, et omnia passim nota salutabat, fluvium silvamque virentem |
505 |
(linter aquis fertur nitidis et navita cantat), iam matutinis nebulis fumantia tecta atque casam propius videt ipsam atque auribus haurit crebrum intus sonitumque pedum matrisque laborem: matris; at ille viam trepidans vorat; ingredientem |
510 |
deficiunt vires, simul appellare volentem vox frustratur; hiat patuloque eluditur amens ore, gemensque sedet nequiquam. En ostia mater rite ministeriis aperit ventura peractis ad limen, iam iamque videt, iam cardine postes |
515 |
stridere ... cum somnum eripiunt et classica matrem. Excepere tubae sonitum, peditesque moventur; et litui, celeresque solo rapit ungula turmas: vexillum fluitat; mox dirus lumine quincunx aurorae primo effulget. Concurritur. Ater |
520 |
obducit nimbo collectus pulvis utrosque, caecaque miscentur non divis proelia visa. Non aliter quando in vacuis nocturnus harenis exoritur, Numidis longe mirantibus, ingens innumerabilium mugitus et ira ferarum |
525 |
aut ad arundiferos humores aut ubi corpus porrectum est pecudis vel magna mole camelus: horrida tum noctu miscentur proelia, quippe nec thoes nudi nec aduncis unguibus absint pantherae veniatque cito pede iam vaga tigris: |
530 |
in tenebris certatim omnes frendentque fremuntque, at procul auditur turpis latratus hyaenae: nocte sonat tota saevarum rixa ferarum; cum primis tetigit radiis aurora tenebras, diffugere: tacent circum deserta locorum. |
535 |
Verum hominum pugnam nox sacra diremit et umbra, foedamque excipiunt surgentia sidera cladem, Hesperus et tardum Plaustrum attonitusque Bootes. At non grata quies, at dira silentia noctis qua tacitis querulus bubo circumvolat alis |
540 |
noctuaque invisaeque solum strigis umbra pererrat. Caede tepet tellus: tenebris sublustribus horrent truncique triplicesque sudes et robora nuda, infelix nemus ac diris vocale querelis. Nuda fuit rupes: nudae tria rupis in ipso |
545 |
vertice ligna rigent: illinc tria corpora pendent cruribus effractis vi distentisque lacertis. Huic fervent tepido fauces prope sanguinis haustu; ille umeris caput incanum demiserat. Ecce exsuperat colles exilis luna supinos: |
550 |
tunc aegre Gallus flavum caput erigit atque circumfert oculos obtutuque inmemor haeret. |