[Prima versione dell’Hymnus in Romam]
CARMENURBS AMOR arcanum jam fas sit promere nomen, quis pro te vitam fudit cum sanguine primus? Multum sublustri saeclorum tempore fletus ad Tiberim Pallas. Flores dedit arbutus albos | |
et rubras tricolor bacas frondesque perennes. | 5 |
Ex hac compositus puero fuit arbore lectus. Mille viri reduci comites ad tecta fuerunt. Olli rex genitori silvestri pauper in aula, Faunus erat, silvas habitans et saxa Palati. | |
Necdum tu stabas; quin tum spectare licebat | 10 |
muscoso sparsum Capitoli rudere collem, et fractis virides muris albescere dumos Ianiculi. Duo corruerant ibi tempore victa oppida. Dein inopem Faunum tectasque maniplis | |
aedes, passeribus sub culmine mane sonantes, | 15 |
aetas delevit. Pecudesqtie Palatia pascunt. Quod si qui pastor gemitus audire luporum visus erat, securus oves claudebat in antro. Olfecit clausum noctu lupa saepe lupercal. | |
Tandem cum flores jam ver aperiret, et undas | 20 |
volveret uberior magno cum murmure Thybris, fulserunt olim campis et collibus ignes undique, nocte sacra, flammas ut curreret amnis. Pastores circum domibus silvestribus ignem | |
subdiderant, cum mutarent umbracula muris. | 25 |
Mane Palatinum collem cingebat arator, imas proscindens in quadrum vomere glebas. Illi vacca jugum pariter taurusque tulerunt; innixique pedo, caprinis pellibus hirti, | |
astabant operi cives hinc inde futuri. | 30 |
At quibus error erat per devia pabula cordi semper, et usque recens antiquis terra sub astris, semina ridebant caeco peritura veterno. Torvi utrinque oculi: motabat anhelitus auras. | |
Principis hac stabat frater, nutritus eodem | 35 |
lacte ferae, pastor dedignans ore colonum. Sed taciti durare boves tacitosque per omnes pergere, terribilem fugientes pone bubulcum. Hic ample sub sole datis immobilis alis | |
forma aquilae visa est opus observare diu, mox | 40 |
nil flectens oculos alto se mergere gaelo. FLORA, vocat sacro te caelum nomine Floram sic exsistebas e duro roscida sulco. Ver erat: hinc frueris fecundo vere perennis. | |
Spirabant tepidi genitali flamine venti: | 45 |
inde per immensas sparsisti semina gentes. Splendidior gladio patientis vomis aratri tum potiebatur solida per vulnera terra. At iuxta Tiberis lutulento flumine ripas | |
lambebat maiora sonans pubemque vocabat | 50 |
ad mare caeruleum. Tiberim quoque scindite ferro! Aequor arate maris! Sulcet pro vomere prora! Tunc amor undarum, pastorum more vagarum, incessit memores, atque orbem pascere totum. | |
At vixdum primo rubuerunt vespere colles | 55 |
gramina cum taurus vana tonderet in urbe, fumidus et compar, subito clamore resultant valles et ripae. Sulco pugnatur in ipso. Labuntur tinctae terrestri sanguine nubes. | |
Pacis coepisti tu sic imponere morem, | 60 |
flora, dolens, nam sanguineos in flore colores inque vereconda tantummodo virgine laudas. Melle, oleo, vino gaudes, non sanguine, Flora. Tu profugis sanctum securi limen asyli! | |
Tu populis mundum diversis una paristi! | 65 |
Tu dis, expulsis regno temploque, favissas! Humani generis salve domus ara forum lex communis! Quid, si rueres? Te Barbarus olim diripuit, stravit flammisque sequacibus ussit. | |
Purior e flammis, a ferro grandior exstas. | 70 |
Dein hostis macie lentoque absumere leto te statuit. Cuncti tota decedere iussi urbe abeunt homines et moenia sola relinquunt. Aurea sic placitum est secum deserta putrescat | |
urbs atque ipsa in se, minimo vel momine, sidat. | 75 |
Hinc intra sacros sunt facta silentia muros. Cingebant magnum pomoeria magna sepulcrum. Clamoso interdum remeantes agmine corvi mirum sollicitant hominum rerumque soporem, | |
cautaque per tenebras vulpes iterat gannitum. | 80 |
Tum rediere lupae longo post tempore priscae notaque Caesareas quaerebant antra per aedes. Halitus exibat jam nullus ab urbe: iacebat per septem ingenti porrecto corpore montes. | |
Ausus sed noctu temptare Palatia rastro | 85 |
fossor, ut hinc ferret praedam peregrinus et aurum, deriguit viso sub terris lumine, nec non effosso stupuit proceri membra sepulcro magna viri, magno confossi vulnere pectus. | |
Ille fuit iuvenis viva sub lampade Pallas, | 90 |
urbis primitiae. Quid enim cum morte tibi? Tu post multas caedes, post longa oblivia rerum et casus tantos surgentesque undique flammas, tu supra cineres formidatasque ruinas, | |
altior exsistens omni de morte triunphas; | 95 |
te populis juris per te consortibus offers mirandam jamnunc in primo flore iuventae, Pallantis similem, tutam fulgentibus armis, accinctam gladio: sursum tua dextera tollit | |
conlustrans terras aeternam lampada, ROMA! | 100 |
De tribus nominibus Romae, cf. Gregorovius, Storia etc. I, pag. 458; Graf, Roma nel Medio Evo, I, pag. 13.
De Pallantis feretro: Verg., Aen., XI, 65: «arbuteis... virgis» et sqq. ad sqq.
De Flora: Ov., Fast., v. 201 sqq.
De Roma deserta: Gregorovius, ibid. I, pag. 306, 309.
De Pallantis sepulcro: Will. Malmesburgensis, Migne, CLXXIX, pag. 1191, 357.